مصطفی اشجع مهدوی 1383
تفاوتهای ماهیتی در نوع، اندازه و سطح تخصصی طرحهای عمرانی ، استفاده از فرمهای نمونه مختلف برای قراردادها، شرایط عمومی و خصوصی را ایجاب نموده است.
در ضوابط بین‌المللی سعی گردیده که از این تنوع در فرم قراردادها جلوگیری شود تا بتوان به اهداف استانداردسازی که به شرح زیر هستند دست یافت:
1- وضوح و سادگی در اسناد پیمان – که باعث می‌گردد حتی برای کسانی که زبان قرارداد زبان مادریشان نیست براحتی قابل درک و استفاده باشد.
2- وجود مراحل پرداخت عاری از هرگونه وقفه و برقراری ترتیبات مطمئن برای آن
3- مرور مداوم اسناد پیمان برای اطمینان از اینکه شرایط قرارداد مانعی در مقابل افزایش مشارکت طرفهای ذینفع، ایجاد ننموده باشد.
برای اینکه تحول انجام شده در مراحل خرید عملا" موثر واقع شود لازم است کارکنان در بدنه مهندسی و پیمانکاری همراه با کارکنان دیگر کارفرما فرمهای استاندارد قرارداد مورد عمل را مجددا" ملاحظه نمایند. تا به دور از ذهنیات گذشته نسبت به مفاد قرارداد جدید اشراف حاصل نمایند.
داشتن فرمهای متنوع قرارداد، آنچنان که مرسوم بوده همراه با تعدادی از فرمهای مخصوص به هر کشور نه تنها کارایی را افزون نمی‌کند بلکه باعث می‌شود تمرکز برای دستیابی به مهارتهای آموزشی لازم برای توسعه و رشد حاصل نشود. این موضوع مبتلا به هر دو طرف ذینفع اعم از بخش خصوصی و دولتی می‌باشد.
همچنانکه داشتن یک فرم استاندارد برای تمام کارهای مهندسی و پیمانکاری منطقی نیست، این موضوع که هر کارفرمایی برای هر نوع کار فرم خاص خود را داشته باشد نیز درست نمی‌باشد. بهتر آن است که تعادلی بین این افراط و تفریط برقرار شود.
ملاحظات برای کاهش فرمهای قرارداد
دو هدف اصلی در کاهش تنوع فرمهای قرارداد عبارتند از:
1- استاندارد کردن
2- داشتن اسنادی با قابلیت زیاد در تامین نیازهای کارفرما
اولین گام در هر استانداردسازی محدود نمودن تنوع فرمهای قرارداد است. برای این منظور انجمن صنعت ساخت همگام با کمیته بین‌المللی کارشناسی توسعه صنعت ساخت لیستی از فرمهای قرارداد که توسط مراجع مختلف تدوین شده بود مورد ارزیابی قرار دادند و نهایتا" لیستی از قراردادها مورد تایید قرار گرفت که توسط چهار مرجع بین‌المللی تهیه شده بود. در این لیست کارفرمایان می‌توانند پروژه‌های خود را با استفاده از نمونه‌های متنوع قرارداد و روشهای مختلف قیمت‌گذاری که با استفاده از مبانی تجربی تدوین شده است، به‌اجرا درآورند.
بدیهی است نمونه‌ها نمی‌توانند جوابگوی اجرای پروژه‌های مختلف باشند و فقط بخش محدودی از صنعت ساخت را پوشش می‌دهد. قراردادهای نمونه موردنظر آنهایی هستند که در کتب مراجع یاد شده در ادامه این مطلب، آورده شده‌اند.
گام بعدی در استانداردسازی برقراری هم‌خوانی بین فرمهای استاندارد شده قرارداد و اسناد استاندارد مورد استفاده در خرید، مثل استانداردهای مربوط به اسکوپ کاری، اسناد مناقصه و روشهای تهیه صورت‌وضعیت و پرداخت، است.
فرم نمونه قراردادی ایده‌ال است که از قابلیت بالایی برای استفاده در محدوده وسیع استانداردهای خرید، برخوردار باشد. فرم نباید برای استفاده در محدوده خاصی از استانداردها و سیستم‌های اندازه‌گیری کار، طراحی شود.
فرم نمونه قراردادها در کتب مراجع زیر آمده‌اند:
1- نشریات FIDIC (اختصار عبارت فرانسوی فدراسیون بین‌المللی مهندسان مشاور است) چاپ 1999
FEDERATION INTERNATIONAL DES INGENIERS - CONSEILS
2- نشریات GCC چاپ 1990
GENERAL CONDITIONS OF CONTRACT FOR WORKS OF CIVIL ENGINEERING CONSTRUCTION
3- نشریات JBCC سری سال 2000
THE JOINT BUILDING CONTRACTS COMMITTEE
4- نشریات NEC که جدیدا" به ECC تغییر نام یافته است.
NEW ENGINEERING CONTRACT (NEC) ENGINEERING & CONSTRUCTION CONTRACT
نشریات FIDIC و NEC از سری اسناد بین‌المللی هستند که در تمام کارهای مهندسی و ساختمانی می‌توانند به کار برده شوند. نشریات GCC و JBCC (سال 2000) مراجعی هستند که به ترتیب برای کارهای سیویل و ساختمانی کاربرد دارند. تمام این سری اسناد شامل مجموعه مختصری از قراردادهای مهندسی و کارهای ساختمانی بوده که منضم هستند به سیاستها و ضوابط مشترک قراردادی که در سالهای اخیر در سطح بین‌المللی توصیه شده است.
بدون شک کاهش تعداد فرمهای نمونه قراردادها باعث حذف ناکارآمدیها و زیانهای ناشی از تفسیر فرمهای مختلف گردیده که خود بوجود آورنده ریسک بوده و علاوه بر آن موجب افزایش وظایف و تعهدات طرفهای ذینفع در قرارداد و کارهای دبیرخانه‌ای مربوط می‌گردد.
نگاهی اجمالی به نشریات فیدیک
جامعه فیدیک در سال 1913 از ادغام سه جامعه مهندسین مشاور ملی در اروپا تاسیس یافت. اکنون بیش از 60 جامعه مهندسی از کشورهای نقاط مختلف جهان در آن عضویت دارند. کشور ما نیز عضو این جامعه است.
این انجمن در تمام دنیا بعنوان مرجع تدوین کننده فرمهای نمونه قرارداد برای کارهای مهندسی سیویل، ساختمانی و تاسیسات مکانیک و برقی، شناخته شده است. در سال 1999 فیدیک ضمن بازنگری در چهار کتاب زیر که منتشر نموده بود اقدام به اضافه نمودن فرمهای جدیدی از قراردادها در آنها نیز نمود:
-کتاب قرمز: شرایط عمومی کارهای ساختمانی
CONDITIONS OF CONTRACT FOR CONSTRUCTION (RED BOOK)
-کتاب زرد: شرایط عمومی طرحهای طراحی و ساخت
CONDITIONS OF CONTRACT FOR PLANT & DESIGN – BUILD
(YELLOW BOOK)
-کتاب نقره‌ای: شرایط عمومی برای پروژه‌های EPC و کلیدگردان
CONDITIONS OF CONTRACT FOR EPC/TURNKEY PROGECTS
(SILVER BOOK)
-کتاب سبز: فرم مختصر قرارداد
SHORT FROM OF CONTRACT (GREEN BOOK)
این نمونه فرمهای قرارداد برای تمام کارهایی که از طریق مناقصه ارجاع می‌شوند، توصیه گردیده است.
در هر یک از آنها راهنماییهای لازم برای اعمال شرایط خاص نیز فراهم آمده است.
کتاب نقره‌ای با محتوای شرایط عمومی برای پروژه‌های EPC و کلیدگردان بنا به نیاز بازار تهیه شده است. در این فرم نمونه قرارداد تاکید بر ثابت بودن مبلغ نهایی کار و انجام آن در راس زمان معین است. در دستیابی به این اهداف کارفرما نسبت به گرانتر بودن کار در این روش آگاهی کامل دارد. زیرا پیمانکاران طرح و ساخت توام (EPC) برای انجام تعهداتشان باید ضریب ریسک بالاتری را نسبت به روشهای کتاب زرد و قرمز در پیشنهاد قیمت‌شان منظور نمایند.
در موارد زیر استفاده از کتاب نقره‌ای توصیه نمی‌شود
1- در مواردی که زمان و اطلاعات کافی به مناقصه‌گران داده نمی‌شود تا بتوانند به درستی به خواستهای کارفرما، اشراف پیدا نمایند تا براساس آن طراحی، مطالعات ریسک و برآورد کار را انجام دهند.
2- اگر طرح عمدتا" کارهای زیرزمینی باشد و یا کار در مکانی است که مناقصه‌گران نتوانند به درستی بررسی نمایند.
3- مواردی که کارفرما قصد اعمال نظارت دقیق و کنترل پیمانکار را دارد و یا قصد ایجاد تغییرات در بیشتر نقشه‌های اجرایی را دارد.
4- برای مواردی که مبلغ هر صورت وضعیت میانی باید بوسیله واحدی کنترل و رسما" تایید شود.
توضیح: فیدیک برای موارد بالا که طراحی توسط کارفرما و یا مشاور انجام می‌پذیرد، استفاده از کتاب زرد را توصیه می‌کند.
